Instytucja zastępczej kary pozbawienia wolności wraz z zasadami jej wymiaru została uregulowana w art. 46 kodeksu karnego wykonawczego. Żeby zrozumieć tę instytucję, należy najpierw zaznajomić się z art. 58 kodeksu karnego, zgodnie z którym, przy orzekaniu kary sąd powinien kierować się priorytetem kar wolnościowych nad karami pozbawiającymi wolności. Do kar wolnościowych należy zaliczyć karę grzywny oraz karę ograniczenia wolności. Kara grzywny polega na zapłacie określonej sumy pieniężnej. Ograniczenie wolności natomiast realizowane jest jako nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne lub potrącenie wynagrodzenia w stosunku miesięcznym za pracę. Dodatkowo, wymierzając ograniczenie wolności sąd może orzec obowiązek zapłaty świadczenia pieniężnego, przeproszenia pokrzywdzonego, poddanie się terapii uzależnień oraz kilka innych obowiązków okresu próby. Tak więc, sąd w pierwszej kolejności stara się, jeżeli to możliwe osiągnąć cel kary poprzez ukaranie w sposób wolnościowy, czyli poprzez wymierzenie grzywny lub ograniczenie wolności. Jeżeli egzekucja grzywny lub jej wymierzenie byłoby bezskuteczne sąd może zarządzić wykonanie obowiązku poprzez wykonanie pracy społecznie użytecznej. Jednak, jeżeli skazany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej, zamienionej za grzywnę, lub jeżeli skazany się uchyla od pracy lub zamiana grzywny jest nieskuteczna lub niecelowa to sąd orzeka zastępczą karę pozbawienia wolności. Oznacza to, że sąd zamienia kary wolnościowe na karę pozbawienia wolności. Robi to dlatego, że cel wymierzonej kary łagodniejszej nie został osiągnięty, albo nie mógłby być osiągnięty, a ponieważ sprawca musi odbyć karę, którą orzekł sąd, to jest on zamykany w zakładzie karnym. Tak więc, instytucja zastępczej kary pozbawienia wolności przechodzi przez trzy etapy. Pierwszy etap – oskarżony zostaje skazany, ale wymierzona kara jest karą wolnościową. Na drugi etap składa się niewywiązywanie się z obowiązków wolnościowych skazanego. Trzecim etapem jest wymierzenie zastępczej kary pozbawienia wolności, z racji braku wykonywania obowiązku z etapu drugiego.
Jeżeli mamy jasność co do tego, na czym polega instytucja zastępczej kary pozbawienia wolności, czas przejść do drugiej części tego artykułu – czyli zasad jej wymierzania. Kara zastępczego pozbawienia wolności nie może przekraczać 12 miesięcy pozbawienia wolności. Niemożliwym jest również przekroczenie górnej granicy kary pozbawienia wolności za dane przestępstwo. Dodatkowo, jeżeli w kodeksie karnym nie jest przewidziane za dane przestępstwo kara pozbawienia wolności – tylko np. ograniczenie wolności czy grzywna, to górna granica takiej zastępczej kary pozbawienia wolności może wynosić maksymalnie 6 miesięcy. Co więcej, ustawodawca uznał w przypadku częściowego wykonania kary grzywny albo ograniczenia wolności, że można zastosować zastępczą karę pozbawienia wolności na zasadach art. 46 § 2 lub 3 kkw.
Reasumując powyższy wpis, należy pamiętać, że sąd zawsze stosuje prymat kar wolnościowych, kiedy tylko pozwala mu na to kodeks karny, a niewykonywanie obowiązków przez skazanego tylko pogarsza jego sytuacje. Wtedy sąd zmuszony jest do orzeczenia zastępczej kary pozbawienia wolności, gdyż jeżeli zaistnieją przesłanki z art. 46 § 1 kkw „sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności”. Tak więc nie jest pozostawione to do swobodnego uznania sądu, a wręcz przeciwnie, jest to nakaz ustawowy, który musi zostać spełniony.
Autorem wpisu jest Igor Klauz, student III roku Prawa na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Przeczytaj o prawie karnym