W obecnych realiach coraz częściej mamy do czynienia z sytuacją, w której to małżonkowie wyjeżdżają za granicę i tam przenoszą swój ośrodek życiowy. Kiedy jednak dochodzi do rozpadu związku, pojawia się pytanie „gdzie przeprowadzić rozwód?”. Istotne znaczenia dla powyższego zagadnienia ma art. 11031 Kodeksu postępowania cywilnego. Stanowi on bowiem, iż:
§ 1. Sprawy małżeńskie oraz sprawy dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych należą do jurysdykcji krajowej także wtedy, gdy:
1) oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jedno z nich nadal ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
2) małżonek będący powodem ma co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
3) małżonek będący powodem jest obywatelem polskim i ma co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
4) oboje małżonkowie są obywatelami polskimi.
§ 2. Jurysdykcja krajowa jest wyłączna, jeżeli oboje małżonkowie są obywatelami polskimi oraz mają miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.
§ 3. Jurysdykcja krajowa w sprawie małżeńskiej obejmuje także orzekanie o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi małżonków.
Na gruncie powyższego do spraw małżeńskich należy zaliczyć rozpoznawane w procesie sprawy o: rozwód, separację, unieważnienie małżeństwa i ustalenie nieistnienia małżeństwa. Z kolei do spraw dotyczących małżeńskich stosunków majątkowych należy zaliczyć sprawy o alimenty między małżonkami oraz sprawy o ustanowienie rozdzielności majątkowej. Jurysdykcja sądów polskich w sytuacjach wskazanych w w/w §1 ma charakter fakultatywny. Jeżeli oboje małżonkowie są obywatelami polskimi oraz mają miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, wówczas jurysdykcja sądów polskich jest wyłączna, zgodnie z §2. Oznacza to, że w takim przypadku wyrok sądu zagranicznego lub orzeczenie innego organu państwa obcego nie będzie mogło zostać uznane w Polsce. Jurysdykcja w sprawach małżeńskich rozciąga się także na orzekanie o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi małżonków. Dotyczy to sytuacji, w której sąd orzeka o władzy rodzicielskiej w procesie o rozwód lub separację.
Należy mieć na uwadze, iż w odniesieniu do pierwszych trzech przypadków, wskazanych w §1 cytowanego wyżej przepisu, zastosowanie będą miały ogólne zasady dotyczące określenia sądu właściwego do przeprowadzenia postępowania rozwodowego. Oznacza to, że powództwo wytoczyć należy przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda. Natomiast w razie, gdy obydwoje małżonkowie będący obywatelami polskimi nie zamieszkują na stałe w Polsce, wtedy konieczne będzie określenie sądu właściwego przez Sąd Najwyższy. Wspomniana procedura wymaga odpowiedniego uargumentowania, tak aby Sąd Najwyższy w miarę możliwości uwzględnił wniosek i wskazał na konkretny sąd. W każdej sprawie możliwe jest użycie innych argumentów. Wskazywać można chociażby na sąd, w obrębie którego zamieszkuje rodzina małżonków albo sąd znajdujący się w miejscowości, do której ma zamiar wrócić jeden bądź obydwoje małżonków.
Kiedy Sąd Najwyższy wyznaczy sąd właściwy, cała procedura postępowania rozwodowego odbywać się będzie zgodnie z polskimi przepisami. Podsumowując należy wskazać, że można się rozwieść z Polsce jeśli małżonkowie przebywają poza krajem. W tym miejscu wypada nadmienić, że w każdej sprawie o rozwód lub o separację sąd zarządza przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, co wiąże się z koniecznością przyjazdu do Polski na rozprawę. Jednakże powierzenie przeprowadzenia sprawy rozwodowej doświadczonemu adwokatowi może pomóc tę kwestię przezwyciężyć. Z uwagi na stan epidemii, jaki został wprowadzony w kraju i związane z nim przepisy, w ostatnim czasie sądy zaczęły korzystać z możliwości technologicznych. Można zatem starać się o wyznaczenie rozprawy w formie wideokonferencji. Takie rozwiązania pomaga zaoszczędzić czas i pieniądze związane podróżą do Polski. Planując więc rozwód i przebywając poza granicami, należy rozważyć czy nie zlecić adwokatowi napisanie pozwu rozwodowego i poprowadzenie samego rozwodu.