W polskim prawie występuje klika rodzajów spółek, z których każda ma inną specyfikę, warunki powstania oraz zasady funkcjonowania. Warto się zatem zapoznać z podstawowymi aspektami każdego typu spółki, aby w przypadku planu prowadzenia własnej działalności, wybrać odpowiednią dla siebie formę.
Najprostszą formą organizacji działalności gospodarczej jest spółka cywilna. Polega ona na wspólnym prowadzeniu przedsiębiorstwa prze klika osób. W odróżnieniu od spółek prawa handlowego, jest ona regulowana przez przepisy kodeksu cywilnego (art. 860 – 875). Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej, podmiotami prawa (przedsiębiorcami z własną firmą) pozostają jej wspólnicy; w związku z tym podlega ona rejestracji w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Spółkę cywilną mogą założyć zarówno osoby fizyczne, jak i inne, istniejące już, podmioty gospodarcze. Powstaje ona w chwili zawarcia umowy, w której wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego (nie koniecznie musi to być działalność zarobkowa). Umowa powinna być sporządzona w formie pisemnej dla celów dowodowych. Warto zaznaczyć, że wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku, nie może także w czasie trwania spółki domagać się podziału wspólnego majątku.
Spółka jawna jest formą działalności gospodarczej zbliżoną do spółki cywilnej. Nie posiada ona osobowości prawnej. Spółka jawna powstaje w chwili jej wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego – może być ustanowiona od razu jako spółka jawna lub w wyniku przekształcenia spółki cywilnej bądź handlowej. W odróżnieniu od spółki cywilnej, spółka jawna nie została uregulowana przez przepisy Kodeksu Cywilnego lecz przez Kodeks Spółek Handlowych. Umowa spółki powinna być w tym przypadku zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Wymagane jest także ujawnienie w nazwie firmy chociaż jednego nazwiska właściciela spółki.
Spółka partnerska jest specyficznym rodzajem organizacji działalności gospodarczej, którą tworzą wspólnicy w celu wykonywania wolnego zawodu (adwokaci, doradcy podatkowi, architekci, aptekarze, lekarze etc.). Spółka tego rodzaju, może być założona przez osoby fizyczne nieposiadające działalności gospodarczej. Umowa konstytuująca spółkę partnerską sporządzana jest w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Spółka nie powstaje jednak w chwili zawarcia umowy, a w chwili uzyskania wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Firma, pod którą spółka działa, powinna zawierać przynajmniej jedno nazwisko wspólnika z dopiskiem „i partner”, „i partnerzy” lub „spółka partnerska”. W nazwie powinien ponadto zostać określony wolny zawód wykonywany w spółce. Współwłaściciele spółki partnerskiej odpowiadają solidarnie za zobowiązania zaciągnięte w związku z jej zwykłym funkcjonowaniem. Nie ponoszą oni natomiast odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez innych wspólników.
Spółka komandytowa to forma prowadzenia przedsiębiorstwa, która umożliwia wspólnikom ukształtowanie odpowiedzialności za zobowiązania spółki i właściwe jej prowadzenie. W sposób nieograniczony odpowiada przynajmniej jeden wspólnik (zwany komplementariuszem), natomiast co najmniej jeden wspólnik (komandytariusz) odpowiada w ograniczonym zakresie. Podobnie jak w przypadku wyżej wymienionych spółek, działalność w formie spółki komandytowej podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego, po uprzednim sporządzeniu umowy spółki w formie pisemnej. Spółka komandytowa nie posiada osobowości prawnej, pamiętać jednak należy, że w myśl przepisów Kodeksu Spółek Handlowych przyznano jej podmiotowość prawną. Oznacza to, iż spółka może między innymi nabywać nieruchomości, prawa rzeczowe i zaciągać zobowiązania. Spółka komandytowa prowadzi działalność pod własną firmą, która powinna zawierać nazwisko lub firmę jednego lub kilku komplementariuszy oraz dopisek „spółka komandytowa”.
Popularnym podmiotem w obrocie handlowym jest także spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Została ona uregulowana przez przepisy Kodeksu Spółek Handlowych. Najbardziej istotną cechą spółki z o. o. jest wyłączenie odpowiedzialności osobistej wspólników. Wierzyciel może bowiem dokonać egzekucji tylko z majątku spółki i to do wysokości kapitału zakładowego. Umowa spółki z o. o. musi być sporządzona w formie aktu notarialnego i zawiera określenie kapitału zakładowego w minimalnej kwocie 5000zł. Wspólnicy pokrywają wkład zakładowy w postaci gotówki lub aportów (wkłady niematerialne – prawa lub rzeczy), najniższa wartość udziału wynosi 50 zł. Spółka z o. o. podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego, po uzyskaniu którego uzyskuje osobowość prawną. Warto zaznaczyć, iż kwestia reprezentacji spółki z o. o. znacząco różni się od powyższych przypadków. W opisywanej spółce ważne stanowisko zajmuje zarząd, który powołuje i odwołuje prezesa prowadzącego firmę.
Najbardziej skomplikowaną formą organizacyjno-prawną przedsiębiorstwa jest spółka akcyjna. W niektórych aspektach może ona przypominać spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, jej minimalny kapitał zakładowy wynosi jednak znacznie wyższą sumę – 100 000zł. Kapitał spółki podzielony jest na akcje o równej wartości; najniższa możliwa wartość akcji to 1 grosz. Statut spółki akcyjnej sporządza się w formie aktu notarialnego, podlega ona także wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego. Od innych rodzajów spółek różni się ona przede wszystkim tym, że może pozyskiwać kapitał na giełdzie papierów wartościowych oraz poprzez obligacje. Należy zaznaczyć, iż zakres odpowiedzialności akcjonariuszy także rożni się od opisywanych dotąd przypadków. Zgodnie z Kodeksem Spółek Handlowych nie odpowiadają oni za zobowiązania spółki, a ryzyko ponoszą tylko do wysokości wniesionego kapitału. Akcjonariusze mogą natomiast czerpać ze swoich wkładów zyski w postaci dywidend. Firma spółki akcyjnej powinna zawierać dopisek „spółka akcyjna”.
W polskim systemie prawnym istnieje także spółka komandytowo-akcyjna. Ta forma prowadzenia działalności gospodarczej charakteryzuje się nieograniczoną odpowiedzialnością co najmniej jednego wspólnika (komplementariusza) za zobowiązania spółki. Ponadto wymagane jest, aby co najmniej jeden wspólnik był akcjonariuszem. Spółka komandytowo-akcyjna nie posiada osobowości prawnej, Kodeks Spółek Handlowych przyznaje jej jednak zdolność prawną. Minimalny kapitał zakładowy spółki komandytowo-akcyjnej wynosi 50 000zł. Firma tego rodzaju spółki powinna zawierać nazwisko bądź firmę jednego lub kilku komplementariuszy oraz dopisek „spółka komandytowo-akcyjna”.
Autorem wpisu jest Jakub Hudský, student prawa na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.