Nadużywanie alkoholu jest jedną z najczęstszych przyczyn orzekania rozwodu w Polsce (16%; 10,3 tys. przypadków). Częściej do rozpadu małżeństwa doprowadza jedynie niezgodność charakterów (42%; 27,6 tys. przypadków) oraz niedochowanie wierności małżeńskiej (22%; 14,2 tys. przypadków). Alkoholizm pociąga za sobą destrukcję małżeństwa i stanowi według 71% wystarczający powód do rozwiązania małżeństwa ankietowanych.
Negatywny odbiór społeczny zarówno alkoholizmu, ale też nadużywania alkoholu znajduje odzwierciedlenie na płaszczyźnie prawnej, stanowiąc przesłankę do przypisania winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego. Każdy z małżonków jest zobowiązany do przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 k.r.o.), natomiast alkoholik trwoniąc pieniądze na alkohol pozbawia rodzinę środków finansowych niezbędnych do normalnej egzystencji. Ponadto osoba nadużywająca alkoholu często narusza obowiązek osobistych starań o wychowanie dzieci. Takiej osobie trudniej jest poświęcić czas rodzinie, a nawet jak już poświęca czas, zdarza się, że czyni to pod wpływem alkoholu, kształtując negatywne wzorce i prowadząc do demoralizacji dzieci. Często skutkami wtórnymi nadużywania alkoholu są awantury, agresywne postawy, zdrady, a także naruszenia nietykalności cielesnej jednego z małżonków. Niemożliwe jest więc realizowanie w takich warunkach obowiązku wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra rodziny (art. 23 k.r.o.).
Zachowania osoby nadużywającej alkoholu prowadzą nieuchronnie do osłabienia, a w skrajnych przypadkach do całkowitego zaniku, więzi małżeńskiej – duchowej, fizycznej, ekonomicznej. Oczywiście może pojawić się pytanie czy alkoholizm należy do zawinionych przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego, skoro nie ma wątpliwości, że jest jednostką chorobową. Odpowiedź można znaleźć na gruncie konstrukcji prawnej winy w Kodeksie cywilnym – art. 415 w zw. z art. 425 k.c. (Kodeksu cywilnego). Zgodnie z nią, nie można przypisać winy osobie, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (choroba psychiczna). Wyjątkiem jest zakłócenie czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków. Prowadzi to do wniosku, że zachowanie małżonka w stanie po spożyciu alkoholu będzie działaniem zawinionym, aczkolwiek sama choroba alkoholowa niekoniecznie musi stanowić taką przesłankę (wyrok SN z dnia 09.11.2001 roku, sygn. akt I CKN 438/00).
Ze względu na to, że trwały i zupełny zanik pożycia małżeńskiego wynika z naruszenia obowiązków wynikających z małżeństwa, warto udowodnić przed sądem, jakich obowiązków wobec małżonka i rodziny nie wypełnia nadużywający alkoholu współmałżonek. Pomocne będą wszelkie dokumenty mogące świadczyć o nadużywaniu alkoholu – jak np. protokół z interwencji policji, niebieska karta, przebieg leczenia odwykowego. Jeżeli dysponujemy wyrokiem skazującym za znęcanie się nad rodziną spowodowany alkoholizmem lub postanowieniem sądu zobowiązującym małżonka do podjęcia leczenia odwykowego, to tym bardziej warto je przytoczyć. Brak takich dokumentów, nie oznacza jednak, że udowodnienie winy małżonkowi będzie niemożliwe. Warto zastanowić się czy nie znamy żadnych osób, które mogłyby zeznawać w charakterze świadków, przytaczając negatywne zachowania małżonka pod wpływem alkoholu. Nawet jednak jak nie uda się nam nikogo znaleźć, kto by zeznawał, należy przejrzeć korespondencję z małżonkiem, bacząc czy nie ma w niej treści ukazujących w jaki sposób nadużywanie alkoholu źle odbija się na funkcjonowaniu małżeństwa.
Podsumowując, uzależnienie małżonka od alkoholu zwykle destabilizuje życie rodzinne i jako takie może być uznane za podstawę przypisania winy w rozkładzie pożycia między małżonkami. Negatywny stan rzeczy może potęgować m.in. przez niełożenie przez uzależnionego małżonka na utrzymanie rodziny, oraz nieumiejętność zerwania z nałogiem pomimo pomocy rodziny (wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 28 czerwca 2016 r. sygn. akt I C 2987/14). Nie można zapominać jednak, że nawet małżonek alkoholik, nie może być uznany za wyłącznie winnego rozkładu, w przypadku poprzedniego rozkładu pożycia z innych przyczyn. Możliwa jest też również odwrotna sytuacja, w której to problemy z alkoholem będą następstwem rozkładu pożycia małżeńskiego. Dla przypisania winy w rozkładzie pożycia z powodu problemów alkoholowych kluczowe jest zatem ustalenie, że to właśnie nadużywanie alkoholu doprowadziło małżonka do takiego stanu, w którym nie wywiązywał się z obowiązków małżeńskich, finalnie przyczyniając się do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego.
* dane statystyczne zostały podane w oparciu o Rocznik demograficzny 2018, GUS, Warszawa 2018 (www.stat.gov.pl)